१३ असोज, काठमाडौं । ‘इतिहास संशोधन मण्डल’ र यसले प्रकाशन गर्ने जर्नल ‘पूर्णिमा’ बारे चर्चा गर्दा छुटाउनै नहुने नाम हो– डा. महेशराज पन्त ।
विसं. २००१ सालमा काठमाडौंको ओटुमा जन्मेका पन्त निरन्तर इतिहासका त्रुटि सच्याउन क्रियाशील छन् ।
नयराज पन्तले विसं. २००९ सालमा स्थापना गरेको संशोधन मण्डलमा अहिले जम्मा दुई सदस्य छन्– डा. महेशराज र उनका भाइ डा. दिनेशराज पन्त ।
साढे सात दशक उमेर पूरा गरेका महेशराजलाई आफ्नोभन्दा बढी चिन्ता संशोधन मण्डल र पूर्णिमाको छ ।
हरेक तीन महिनामा प्रकाशन हुनुपर्ने पूर्णिमा आर्थिक अभावकै कारण २०७४ पुसयता छापिन सकेको छैन । संशोधन मण्डलको कार्यालय सञ्चालन खर्च पनि महेशराज आफैंले धानिरहेका छन् ।
पुरस्कार वा सम्मान भनेपछि चारकोश पर भाग्ने उनी पहिलोपटक सम्मान ग्रहण गर्न तयार भएका छन् । उनी भन्छन्, ‘तीन महिनाजति कार्यालय सञ्चालन खर्च पुग्ने भएकाले सम्मान ग्रहण गर्ने निर्णय लिएको हुँ ।’
प्रस्तुत छ, पद्मश्रीबाट सम्मानित हुन लागेका डा. पन्तका प्राज्ञिक यात्राका अनुभव, उनकै शब्दमा-
यसकारण लिएँ पुरस्कार
आठौं शताब्दीमा अरमुडि नामका राजा थिए । उनलाई मगर राजा भनिन्छ । उनकै पालामा कश्मिरका राजा दयापीथ विनयादेवले नेपालमा हमला गरे । आक्रमण हुन थालेपछि अरमुडिपछि हट्दै गएछन् । कालीगण्डकीको किनारमा पुगेपछि भने अरमुडिले दयापीथलाई थुनेछन् । ढुंगाको घरमा थुनिएका दयापीथ कसोकसो फुत्केर कश्मिर फर्किएछन् ।
त्यो समयमा कश्मिरमा कैयत नामका विद्वान रहेछन् । कैयतको आर्थिक अवस्था एकदमै खराब थियो । उनको घर पत्नीले बत्ती कातेर बेचेको पैसाबाट चल्थ्यो । त्यो थाहा पाएर राजा दयापीथ सहयोग गर्न उनको घरमै पुगेछन् । मेरो राज्यमा यस्ता विद्वान हुनुहुँदोरहेछ, के सहयोग गरौं भनेर सोध्दा कैयतले राजालाई भनेछन्– एकपटकलाई आउनुभयो, मेरो आग्रह छ– अबदेखि यस्तो प्रस्ताव लिएर नआउनुहोला ।
यो पनि पढ्नुहोस बीपी र गणेशमानलाई सफाइ दिएका न्यायाधीशको साविती
अरुको सहयोग लिँदा आत्मसम्मानमा धक्का लाग्छ भनेर कैयतले राजालाई त्यसो भनेका थिए । मलाई पनि पटक–पटक विभिन्न पुरस्कार र सम्मानको ‘अफर’ आएकै थिए । तर स्वीकार गरेको थिइनँ ।
म अन्तरमुखी स्वभावको मान्छे हुँ, प्रचार–प्रसार रुचाउँदिनँ । शास्त्रले पनि बुद्धिजीविलाई सम्मानबाट टाढा बस्नु भनेको छ ।
यसपटक चाहिँ पद्मश्री सम्मानको ‘अफर’ स्वीकार गरेको छु । पुरस्कार राशी दुईलाख रुपैयाँ रहेछ । कोजाग्रत पूर्णिमाको दिन दिने जानकारी गराइएको छ । कैयतको किस्सा जान्दाजान्दै पनि मैले सम्मान ग्रहण गर्ने निर्णय किन गरेँ भने त्यो पैसाले तीन महिना संशोधन मण्डलको कार्यालय सञ्चालन खर्च पुग्छ ।
विसं.२००९ सालमा स्थापित संशोधन मण्डल चलाउन आर्थिक रुपमा कति गाह्रो छ भन्ने यसैबाट थाहा पाउनुभयो होला । तत्कालीन शिक्षा पद्दतिले गम्भीर काम गर्न सक्ने विद्धानहरु उत्पादन गर्न नसकेको हुनाले मेरा पिताजी नयराज पन्तले अलग्गै पाठशाला खोल्नुभएको थियो । त्यसमा ४०–४१ विद्यार्थी थिए । मैले पनि त्यहीँ पढेँ । पढाइको मुख्य माध्यम संस्कृत थियो ।
इतिहासका त्रुटिहरुलाई तार्किक व्याख्यासहित सच्याउने उद्देश्यले स्थापना गरिएको संशोधन मण्डलको संस्थापक सदस्यको रुपमा काम गरेँ । त्यो क्रम अझै जारी छ ।
कसले अर्थ्याउने इतिहास ?
नेपालको इतिहासको विषयमा प्राप्त भएका नयाँ जानकारीमध्ये ८० प्रतिशत संशोधन मण्डलले नै गरेको हो । संशोधन मण्डल जन्मनु भन्दा अगाडि नेपाली विद्वानहरूले इतिहासको खोजीनीति गर्ने चलन थिएन । विदेशीले मात्रै नेपालको इतिहास लेख्थे ।
इतिहासको गहिरो अध्ययन गर्ने शिक्षा पनि नहुँदा इतिहाससम्बन्धी कागजात फेला परे पनि अथ्र्याउन सक्ने अवस्था थिएन । विभिन्न भाषा, लिपि, त्यो बेला चलेका शास्त्र, जनविश्वास आदिबारे ज्ञान नहुनाले इतिहाससम्बन्धी ‘डकुमेन्ट’ प्राप्त भए पनि त्यसबाट वास्तविक जानकारी उधिन्न सकिँदैनथ्यो ।
यो पनि पढ्नुहोस महेशराज पन्त : इतिहास सच्याउने अभियन्ता
नेपालको इतिहास केलाउन संस्कृत, नेवारी, मगर, राई, लिम्बु, जुम्लीलगायत विभिन्न भाषा जानेको हुनुपर्दछ । जस्तो, मगरको अक्खा लिपि थियो भन्ने कुरा आएको छ । वास्तविकता के हो भनेर जान्न त सम्बन्धित भाषा जानेको हुनुपर्यो ।
अहिले ‘रेडिमेड’ ज्ञान प्राप्त हुन्छ । अरुले खोजेर तयार पारिदिएको पुस्तकबाट ज्ञान लिइन्छ । अरु र हाम्रो शिक्षा प्रणालीमा रहेको फरक यही हो । इतिहासमा स्नातकोत्तर गर्नेहरू पनि इतिहाससम्बन्धी प्राथमिक स्रोतमाथि न्याय गर्न सक्दैनन् । अर्थात्, उनीहरू द्वीतीय स्रोत भन्दा बाहिर जान सक्दैनन् ।
त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा इतिहास विषय पढाइ भएको ६० वर्ष भयो । तर, मूर्ति हेरेर अभिलेख पढ्न वा व्याख्या सक्ने जनशक्ति त्यहाँबाट तयार भएको छैन ।
संशोधन मण्डल आउनुभन्दा अगाडि काठमाडौं खाल्डोलाई मात्रै नेपाल भन्ने चलन थियो । चिनियाँ यात्रीले उल्लेख गरेको क्षेत्रफल लगभग अहिलेको नेपाल जत्रै क्षेत्र हो ।
एकथरि भ्रम के छ भने यक्ष मल्लले छोराहरूलाई बाँडिदिए भनिन्छ । अझैसम्म पनि यस्तो कुरा आउँछ । तर, वास्तविकता यक्ष मल्लको देहान्तपछि छोराहरूले आफू–आफू बाँडेर लिएका हुन् । सर्वसाधारणले यस्तो कुरा थाहा पाउने भनेको सञ्चार माध्यमहरुबाट हो । सञ्चार माध्यममा सही कुरा नआएपछि सबैले गलत नै बुझ्ने भए ।
हामीले गरेको खोजी मूलधारमा गएको छैन । हामीले निकालेको पूर्णिमा पत्रिका सबैमा पुगेको छैन । फेरि, आफै तथ्य पत्ता लगाउने हाम्रो कामलाई हिजो बजारमा मान्यता थिएन, आज पनि छैन । भाषा, भूगोल वा अन्य विषयको ‘अथोरिटी’ नेपाल बाहिर छ । इतिहासमा मात्रै त्यो ‘अथोरिटी’ नेपालमा छ ।
संशोधन मण्डल नबनेको भए २००७ साल अगाडि विदेशीले जे लेखे, त्यसैलाई ओल्टाई–पल्टाई हाम्रो इतिहास हो भनेर पढिरहेका हुन्थ्यौं । जस्तो– काष्ठमण्डपलाई प्राध्यापक रोविन कनिङघमले भनेका आधारमा सातौं शताब्दीको भनियो । त्यसलाई ‘भेरीफाई’ गर्ने नेपाली जनशक्ति छैन । कनिङ्घमको भनाइमा नै हस्ताक्षर गरेर बसेको अवस्था छ । विदेशीसँग प्रतिस्पर्धा गरेर जान सक्ने जनशक्ति नेपालमा भएन ।
अपठितलाई के भनुँ र खै !
संशोधन मण्डलले गरिरहेको व्यक्तिगत काम होइन, देशको काम हो । यस्तो कामका लागि पनि मैले खल्तीबाट मासिक ६०/६५ हजार रुपैयाँ खर्च गरिरहेको छु । संस्थागत सहयोग कसैले गरेका छैनन् । नेपालको इतिहाससम्बन्धी काम गर्नका लागि विदेशीको सहयोग लिने कुरा पनि भएन ।
कमसेकम त्रिभुवन विश्वविद्यालयको इतिहास विभागमा संशोधन मण्डलको पाठ्यक्रमको केही अंश लागु गर्नुपर्दछ । नेपाल–भारत युद्ध १८७१–७२ मा भयो । १८७८ मा अंग्रेज सरकारले नेपालसँग पत्राचार भएको डकुमेन्टहरू दुई भोल्युममा छापियो । त्यस्ता चिठीपत्र यहाँ पनि थिए । तर, १९९६ सालमा कागज धुल्याउने भनेर त्यस्ता कागज फालिदिए ।
सातौं शताब्दीमा आएका चिनियाँ यात्रीले नेपालीहरू अपठित हुन्छन् भनेका थिए । हो, हामी पढ्दैनौं । नपढ्नु हाम्रो राष्ट्रिय चरित्र हो । किन नपढ्ने भयौं भने हाम्रो मन हार्यो।
घरमा पाहुना आउँदा तपाई आफूले चाहेको कुरा खुवाएर पठाउनुहुन्छ । पाहुनाले जे भन्यो, त्यही खुवाउने कुरा हुँदैन । देशको सन्दर्भमा पनि त्यही हो । विदेशीहरू आउँदा उनीहरूको स्वार्थअनुसार गर्न दिनुहुँदैन । तर, यहाँ त स्थापनाको सात दशकपछि नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीले सी चिनफिङले भने अनुसारको शासन व्यवस्था पो गर्न लागेजस्तो छ !
अमेरिकीहरू आउँछन् – इण्डोप्यासिफिक स्ट्राटेजीमा आऊ भन्छन् । भारतीयहरू आएर हामीले भने जस्तो गर भन्छन् । हामी त पेण्डुलम भइरहेका छौं । अर्थात्, हाम्रो आफ्नो घर पाहुनाले भनेअनुसार चलाइरहेका छौं । यसो हुनुको प्रमुख कारण अपठित हुनु हो ।
मैले केही वर्ष बाहिर पढाएँ । त्यो नभएको भए त यति पनि गर्न नसक्ने रहेछु । मेरा बुबा बित्ने बेलामा काठमाडौंमा १०/१२ रोपनी जग्गा थियो । अहिले नौ आनामा बनेको घर बाहेक केही छैन । नयाँ पुस्तक आएपछि किन्न मन लागिहाल्छ । मजस्तो ऋणमा चुर्लुम्म डुबेको प्राज्ञ पाउनुहुन्न ।
यो पनि पढ्नुहोस ‘सिंहदरबारमा पूर्वप्रधानमन्त्रीको सूचीमै त्रुटि छ’
कसैले गौतम बुद्धले कति पढेका थिए ? भन्छन् । त्यतिबेला पढाइ हुने शिक्षा पद्दति थिएन । बुद्धले पढेका थिएनन् भन्न मिल्दैन । अपठितलाई के भनुँ र खै !
इतिहास र संस्कृतिको पढाइमा संशोधन मण्डलले भनेअनुसारको शिक्षा पद्दति लागू गर्नुपर्यो । सरकारले ५० लाख रुपैयाँ जति लगानी गरेर हेरोस् न कति काम हुँदोरहेछ । म पैसाका लागि चाप्लुसी गर्न जान्न ।
तस्वीरहरूः विकास श्रेष्ठ/अनलाइनखबर
source https://www.onlinekhabar.com/2019/09/800250
0 comments:
Post a Comment